De manier waarop de Chinese regering de afgelopen jaren de provincie Xinjiang heeft omgebouwd tot een autoritaire technosurveillancestaat waarin de vrijheden voor de bevolking zijn ingeperkt, blijkt nu ook de strategie te zijn waarmee de protesten tegen het zerocovidbeleid worden aangepakt.
Bij een betoging in Beijing, 27 november, houden betogers witte vellen omhoog als protest tegen de strenge restricties van het Chinese zerocovidbeleid.
Bron: Volkskrant – 2 december 2022, 18:52 –
Een recente video uit Shanghai toont drie politieagenten in een metrocoupé. Ze gaan alle passagiers af, eisen hun telefoons op en controleren die op beelden van protesten, buitenlandse apps of VPN-technologie om de Chinese censuur te omzeilen. Ze richten zich vooral op studenten en arbeidsmigranten, blijkt uit gelekte politie-instructies, de groepen die het meest geneigd zijn tot demonstreren. De agenten verwijderen apps en protestbeelden, registreren de telefooneigenaars en dreigen met straffen.
Het zijn praktijken, zonder enige wettelijke basis, die in China al langer gemeengoed zijn – niet in Shanghai, maar in Xinjiang, de grensstreek waar minstens een miljoen Oeigoeren de voorbije jaren in heropvoedingskampen werden opgesloten, onder het mom van terrorismebestrijding. Xinjiang is zo volgebouwd met checkpoints en camera’s met gezichtsherkenning, dat de hele regio als een openluchtgevangenis geldt. Door de strenge repressie komt er weinig informatie naar buiten.
De protesten van de voorbije week, en de repressie die erop volgde, bevestigen een vrees die al langer in China leefde: dat het Xinjiang-model geleidelijk in heel China wordt overgenomen. De vrijheidsbeperkingen van het zerocovidbeleid, waartegen studenten en wijkbewoners in meer dan twintig steden demonstreerden, vertonen grote parallellen met ‘antiterreurmaatregelen’ in Xinjiang. En de repressie waarmee de protesten worden aangepakt, komen rechtstreeks uit de Xinjiang-praktijk.
De protesten tonen ook dat veel Chinezen het oneens zijn met die inperking van hun vrijheid, maar er weinig tegen kunnen doen. Na jarenlange perfectionering in Xinjiang is de autoritaire technosurveillancestaat nu oppermachtig.
Sociaal contract
De basis van het Chinese autoritarisme wordt vaak omschreven als een sociaal contract. De Chinese Communistische Partij (CCP) eist onderdanigheid van haar bevolking, in ruil voor welvaart en veiligheid. Het is een deal die individuele rechten ondergeschikt maakt aan collectieve belangen, en vaak ten koste gaat van minderheden zoals de Oeigoeren. Maar de meerderheid van de dominante etnische groep, de Han-Chinezen, kon zich er lang in vinden.
Ook het zerocovidbeleid paste in dat sociale contract. De vrijheid van de Chinese bevolking werd beperkt door lockdowns, quarantaines en reisrestricties, maar daar stond twee jaar lang bescherming van mensenlevens en een relatief ongeschonden economie tegenover. De meerderheid – zij die aan de ergste lockdowns ontsnapten – was tevreden. Tot begin dit jaar de veel besmettelijker omikronvariant in China landde en het zerocovidbeleid begon door te draaien.
Ineens zagen veel Chinezen de keerzijde van een autoritaire overheid, die alles onder controle wil houden. Die wilde het omikronvirus bedwingen, ten koste van alles. Shanghai ging maandenlang in lockdown; hele wijken, bedrijven en campussen moesten in quarantaine omwille van een handvol besmettingen, miljoenen mensen werden afgevoerd naar quarantainecentra. De economie dook de diepte in, inwoners vreesden de quarantaine meer dan het virus. Het sociale contract was verbroken.
Quarantainekampen
Heel China ontdekte wat Xinjiang al wist: als de CCP een gevaar ziet, is de partij geneigd door te schieten. In Xinjiang werd na terreuraanslagen een gehele bevolkingsgroep tot potentieel gevaar bestempeld. Om het minste worden Oeigoeren naar heropvoedingskampen gestuurd. Op grond van het zerocovidbeleid zijn mensen bij het minste besmettingsrisico in ‘quarantainekampen’ opgesloten, zoals critici de quarantainecentra noemen. Vorige maand liep het aantal ‘nauwe contacten’ op tot 1,3 miljoen.
Net als in Xinjiang werd in zerocovid-China een hele veiligheidsinfrastructuur opgetrokken, met hekken, slagbomen en toegangspoorten met camera’s met gezichtsherkenning. Digitale gezondheidscodes geven de politie eindeloos veel surveillancemogelijkheden, en helpen om de demonstranten van de voorbije week op te sporen.
Om de economie overeind te houden, plaatste de overheid grote bedrijven in ‘geslotenlussystemen’, waarbij werknemers wekenlang geen contact konden hebben met de buitenwereld. Toen bij iPhoneproducent Foxconn arbeiders op de vlucht sloegen, kregen lokale overheden opdracht de lege arbeidsplaatsen op te vullen. Rellen over laat uitbetaalde bonussen werden door de politie neergeslagen. Dat roept vragen op over het vrijwillige karakter van die arbeid, net als in Xinjiang.
De onderdrukking is in Xinjiang veel ernstiger dan in de rest van China. Maar het zerocovidbeleid heeft de Chinese middenklasse duidelijk gemaakt dat ook zij ten prooi kan vallen aan ‘zinloze politieke campagnes gedreven door paranoia, onzekerheid en autoritaire overmaat’– zoals New York Times-columnist Li Yuan omschreef. Dat de protesten uitbraken na een brand in Urumqi, de hoofdstad van Xinjiang, waarbij Oeigoerse slachtoffers vielen, toont alvast enige solidariteit.
Versoepelingen én repressie
Ondertussen wordt de technosurveillance uit Xinjiang in heel China uitgerold. Ook in Beijing, Guangzhou en Chengdu meldden inwoners deze week dat politie hen op straat tegenhield voor telefooncontroles. De directie van de Tsinghua-universiteit in Beijing waarschuwde studenten dat ze op afstand betrapt kunnen worden als ze VPN-technologie gebruiken. Apple werd verplicht zijn Airdrop-functie te beperken. Het veiligheidsnet wordt onontkoombaar.
Met versoepelingen van het zerocovidbeleid probeert de Chinese overheid tegelijk het sociale contract te herstellen. Dat gebeurt echter niet met een transparante exitstrategie, maar met een wirwar aan lokale en soms tegenstrijdige maatregelen. Op deze manier dreigt de Chinese bevolking beperkt gevaccineerd en onvoorbereid een zware coviduitbraak in te stuntelen. De Fudan Universiteit in Shanghai berekende dat er tot 1,6 miljoen doden kunnen vallen.
Het zerocovidbeleid zal uiteindelijk verdwijnen, maar niet de hekken en slagbomen, de gezondheidscodes en telefooncontroles. China zal blijvend meer op Xinjiang lijken.
